صرف نظر از علت ایجاد جراحت بر روی پوست در نتیجه آسیب دیدگی، عمل جراحی، یا سوختگی، این مشکل می‌تواند باعث ایجاد ظاهر نامناسب برای افراد شود. جای زخم‌ها (اسکارها) دارای ظاهر متفاوت و معمولاً برآمده نسبت به بافت سایر بخش‌های پوست هستند، زیرا بافت زخم از سلول‌های کولاژن به جای سلول‌های عادی پوست، تشکیل می‌شود.
در نتیجه، اسکارها معمولاً رنگ متفاوت داشته و دارای غدد چربی یا پیازهای مو نمی‌باشند. شدت و رفع جای سوختگی و جای زخم ایجاد شده بر روی پوست به فاکتورهای متعدد همچون اندازه و عمق زخم، خون‌رسانی به ناحیه مورد نظر، و نیز ضخامت و رنگ پوست فرد بستگی دارد. بعضی افراد (به خصوص کسانی که ساختار پوست آنها عمیق‌تر است) گرایش به ایجاد جای زخم‌های واضح بر روی پوست دارند که در اصطلاح تخصصی به آنها کلوئید (keloids) می‌گویند.
انواع جای زخم
موفقیت در اصلاح جای زخم اغلب به نوع جای زخم و اسکار ایجاد شده بر روی بستگی پوست دارد. بعضی از انواع اصلی اسکارها به شرح زیر هستند:
- اسکارهای آتروفیک، که نازک یا صاف هستند.
- اسکارهای هیپرتروفیک، که ضخیم، قرمز، و برآمده هستند و در لبه‌های زخم ایجاد می‌شوند.
- اسکارهای کلوئید، که ظاهری شبیه اسکارهای هیپرتروفیک دارند، اما این جای زخم‌ها ثابت بوده و در نواحی خارج لبه‌های زخم گسترش پیدا می‌کنند. اسکارهای کلوئید می‌توانند ملتهب شوند و اغلب با خارش یا سوزش همراه هستند.
- اسکارهای انقباضی، هنگامی ایجاد می‌شوند که بخش زیادی از پوست یک ناحیه از بدن از بین برود. به این ترتیب لبه‌های پوست باقیمانده کشیده شده و جمع می‌شود. در نتیجه این شرایط اغلب فرد با ایجاد محدودیت در حرکت تاندون‌ها یا عضلات زیر زخم مواجه می‌گردد.
در مورد عمل جراحی زیبایی بینی (رینوپلاستی) هرچند اغلب بیماران انتظار تشکیل جای زخم بر روی پوست خود را دارند، اما برایشان شگفت‌انگیز خواهد بود اگر بدانند که این زخم بعد از عمل بینی می‌تواند فقط در زیر پوست باشد.
مزایای جراحی ترمیم جای زخم
جای زخم ایجاد شده بر روی پوست می‌تواند بر اعتماد به نفس فرد تاثیر گذاشته یا ایجاد سانحه را برای بیمار یادآوری کند. این شرایط همچنین می‌تواند توجه ناخواسته دیگران را به فرد جلب کند. جای زخم می‌تواند باعث ایجاد سوزش یا خارش (اغلب در مورد اسکارهای کلوئید) در محل ایجاد زخم شده و حتی محدودیت حرکتی برای فرد ایجاد کند. با وجودی که از بین بردن جای زخم نمی‌تواند بطور کامل ظاهر آن را محو کند، با این وجود می‌تواند تاثیر قابل توجه در کاهش ظاهر نامطلوب زخم داشته و به بازیابی اعتماد به نفس فرد کمک کند. گاهی اوقات ترمیم و تا حدی از بین بردن جای زخم حتی می‌تواند عملکرد محل تحت درمان را با کاهش سفتی پوست و نرم کردن آن بهبود بخشد.
ترمیم جای زخم چگونه انجام می‌شود؟
پزشک معالج با بررسی شرایط زخم درباره بهترین روش درمان اسکار جوش و بخیه با توجه به تجربه و دانش خود تصمیم گیری می‌کند. برخی از روش‌های درمان جای بخیه و اسکار به شرح زیر هستند:
-
پیوند پانچ (punch grafting)- در این روش پزشک برای پر کردن جای زخم‌های عمیق از پیوند پوست سایر نقاط بدن استفاده می‌کند. به این منظور از یک ابزار برای ایجاد یک سوراخ در پوست و برداشتن جای زخم استفاده می‌شود. در ادامه یک تکه از پوست سالم بدن که معمولاً از پشت ناحیه گوش گرفته شده در محل جای زخم قرار می‌گیرد. در ادامه روی زخم تا زمان ترمیم آن پوشانده می‌شود. با وجودی که این روش خود باعث ایجاد جای زخم و اسکار می‌شود، اما جای زخم باقیمانده پس از درمان بسیار کمتر از قبل جلب توجه می‌کند. این روش درمانی اغلب به همراه روش‌های درم آبریژن یا لیزر تجدید ساختار پوست برای افراد استفاده می‌شود.
- پیوند پوست (skin grafts)- در این روش پزشک پوست یک ناحیه سالم بدن را گرفته و به ناحیه آسیب دیده پیوند می‌زند. توجه داشته باشید نتایج پیوند پوست به خاطر اینکه ممکن است پوست پیوندی با رنگ و ساختار پوست اطراف خود هماهنگ نباشد، همیشه از نظر زیبایی به مقدار کافی مطلوب نیست. علاوه بر این نواحی خاص بدن که پوست پیوندی از آنها گرفته می‌شود نیز در نتیجه این روش دچار جای زخم می‌شوند. با این وجود پیوند پوست می‌تواند در بهبود عملکرد نواحی خاص بدن که دچار مشکلات شدید جای زخم هستند، تاثیر زیاد داشته باشد.
- استعمال و تزریق استروئید- استروئید می‌تواند به صاف شدن و کاهش قرمزی جای زخم‌های هیپرتروفیک و کلوئید کمک کند. به این منظور می‌توان از استروئید به صورت موضعی بر روی زخم استفاده کرده یا آن را در محل زخم تزریق کرد. در نتیجه این کار سلول‌های کولاژن پوست تخریب خواهند شد. همانطور که گفته شد، این روش درمانی بطور خاص برای درمان اسکارهای هیپرتروفیک و کلوئید مفید است، زیرا در هر دوی این موارد تولید کولاژن پس از ترمیم زخم ادامه پیدا می‌کند. تزریق این دارو همچنین می‌تواند به کاهش احساس خارش و یا درد مربوط به جای زخم کمک نماید.
-
گسترش بافت (tissue expansion)- در این روش درمان، یک بالون کوچک به زیر یک ناحیه از پوست سالم نزدیک جای زخم وارد می‌شود. در ادامه بالون برای ایجاد کشیدگی در پوست با محلول آب نمک پر می‌شود. با گذشت چند هفته یا چند ماه، هنگامی که پوست به مقدار کافی کشیده شد، بالون از زیر پوست فرد خارج می‌شود. در ادامه جای زخم با عمل جراحی برداشته شده و پوست گسترش یافته به خاطر کشیده شدن آن بر روی ناحیه آسیب دیده قبلی قرار گرفته و به دقت لبه‌های زخم بسته می‌شود.
- زد پلاستی (Z-Plasty) و تکنیک‌های مربوط به اصلاح مجدد بافت- زد پلاستی تکنیکی است که برای جای زخم‌های هیپرتروفیک و کلوئید که به روش‌های درمان با استروئید جواب مثبت نداده‌اند، استفاده می‌شود. در این روش جای زخم با عمل جراحی از طریق بریدن پوست اطراف زخم با الگوی فلپ‌های سه ضلعی کوچک (triangular flaps) برداشته می‌شود. فلپ‌های ایجاد شده در این شرایط معمولاً ظاهری شبیه به حرف Z پیدا می‌کنند، اما پزشک از تکنیک‌های مناسب برای درمان جای زخم با توجه به ظاهر آن استفاده می‌کند. فلپ‌های ایجاد شده با این روش در ادامه با توجه به خطوط یا چین و چروک‌های طبیعی پوست تغییر موقعیت می‌دهند. جای زخم ایجاد شده با این روش در نهایت ظاهر بهتری بر روی پوست داشته و توجه کمتری را به خود جلب می‌کند. زد پلاستی همچنین می‌تواند به کاهش فشار وارده شده در نتیجه جای زخم‌های انقباضی کمک موثر نماید.